İslam Tarihi Araştırmalarında Osmanlı Tarih Yazıcılığı ve Önemi

Abstract

İslam tarihi, Hz. Peygamber’in nübüvvet ile görevlendirildiği tarihten günümüze kadar olan dönemi kapsamaktadır. Bu uzun dönemde muhtelif coğrafyalarda farklı siyasi yapılanmalar kurulmuştur. Şüphesiz ki bu siyasî yapılanmalar arasında Osmanlı Devleti, önemli bir yere sahiptir. Çünkü 14. Yüzyılın başlarından 20. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar altı asrı aşkın bir siyasal geçmişe hitap etmiştir. Ayrıca siyasal olduğu kadar kültürel ve dini anlayış yönüyle de ön plana çıkmıştır. Yine sahip olduğu millet anlayışı ile tarihte nevi şahsına münhasır bir devlet olarak bilinmiştir. Özellikle egemenlik kurduğu sahada, farklı milletleri bünyesinde barındırması ve İslam hukukunun uygulanmasında ortaya koymuş olduğu tavır, dikkat çekicidir. Bu da devlet olarak İslam tarihinde önemli bir yeri temsil ettiğini göstermiştir. Bu çerçeveden hareketle İslam tarihinde problem teşkil edilen konularda Osmanlı Devleti döneminde yaşamış olan kalem erbabının neler düşündüğü, hangi yaklaşımlara sahip oldukları mevzusu, merakları celb edici niteliktedir. Örneğin hilâfetin kureyşîliği konsunda Lutfi Paşa’nın savunmuş olduğu tavır, özgün değerlendirmelerden ibarettir. Ahmed Cevdet Paşa, nebevî terbiyeden esinlenerek yazmıştır. Abdüllatif Subhi Paşa, muhafazakâr bir edaya sahiptir. Kâtip Çelebi, Cenâbî Mustafa Efendi’nin müsbet tavrını benimseyen bir ekolün takipçisidir. Gelibolulu Mustafa Âlî’nin vurguladığı hususlarda önemli ayrıntılar vardır. Süheylî Ahmed Efendi ve Diyarbekirli Said Paşa Hz. Osman dönemi ile ilgili mevzularda dikkat çekici söylemleri aktarmışlardır. Avlonyalı Süreyya, araştırmacı ve bilimsel metoduyla dikkat çekmiştir. Dolayısıyla bu araştırma, Osmanlı tarih yazıcılığının sahip olduğu yaklaşımların bilinmesi adına İslam tarihi açısından önemlidir. Çünkü bu araştırmaya konu olan eser ve müverrihlere vakıf olmak, İslam tarihinin ilk dönemlerinden itibaren var olan ve yaşanan sorunların Osmanlı tarih yazıcılığındaki yansımasına ve farklılığına vakıf olmak demektir. Bu anlayışa binaen çalışmamızda, Ahmedî’den Ahmet Refik ve Mehmed Halid’e kadar umumî tarih, İslam tarihi ve İslam tarihinin müstakil konularında eser kaleme alan Osmanlı tarih yazarlarının eserleri zikredilmiş, onlara dair bilgiler paylaşılmıştır.