Bitlis-Hizan Isbayerd Beyliği Kalesi ve Çevresindeki Taşınmaz Kültür Varlıkları

Abstract

Bitlis ili Hizan ilçesindeki Isbayerd Kalesi, Esenler ve Derince köyleri arasında vadilerin birleştiği stratejik bir noktada yer almaktadır. Yerel ismiyle “Tağka Sparyete” olarak bilinen yerleşim, tüm vadiye hakim yalçın bir kayalık üzerine inşa edilen kalesi, eski yerleşimde bulunan Tağ Medresesi, medrese çevresinde bulunan hazire ve sivil mimariden müteşekkildir. Yerleşim ile ilgili bilgilere Yeniçağ ve Yakınçağ Osmanlı kaynakları ile dönemin yerel kaynaklarında rastlanmaktadır. Isbayerd Kalesi bir beylik merkezi olup, çevresindeki bazı köyler bu beylik merkezine bağlıdır. Isbayerd Kalesi, bölgedeki kale mimarisinin yer şekillerine göre biçimlendiği tarzda iki kademeli şekilde inşa edilmiştir. Kalenin Osmanlı döneminde inşa edilmesi ve sonrasında yerleşim yeri olarak kullanılmamasından dolayı büyük oranda mimari kalıntılar günümüze yıkık şekilde ulaşmıştır. Ayrıca kalenin kuzeydoğusunda günümüze bir duvar kalıntısı şeklinde ulaşabilen Tağ Medresesi ve kuzeyinde bu kalede ikamet etmiş bey ve ailesine ait mezar taşlarının bulunduğu hazire yer almaktadır. Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetindeki Isbayerd Beyliği; kalenin bulunduğu yönetim alanı dışında bölgedeki birçok yerleşime de hüküm etmekteydi. Kale ve etrafındaki yerleşim, 1950’li yıllara kadar aktif olan eski Halep ticaret yolu üzerinde bulunması, manevi şahsiyet ve dini mekanlara ev sahipliği yapmış yerleşimlerin odağında olması gibi etkenlerden dolayı günümüzde kazı çalışmaları ile ortaya çıkartılabilir ve ziyarete açılabilir potansiyele sahip önemli bir yerleşim merkezidir. Bu çalışma kale ve etrafındaki taşınmaz kültür varlıklarının sanat tarihi açısından bütünsel değerlendirilmesi ve tanıtılması, yanlış bazı bilgilerin düzeltilmesi ve önerileri kapsamaktadır.