ARAP GRAMERİNDE ام’NIN İŞLEVİYLE İLGİLİ MUĞNİ’L-LEBÎB’TE GEÇEN ŞÂHİD BEYİTLERİN İNCELENMESİ

Abstract

Arapçada klasik tasnife göre kelime; isim, fiil ve harf/edat olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Arapçada edatlar, özellikle bileşik cümleleri anlamada çok önemli bir fonksiyona sahiptir. Öyle ki, Arap dili alanında araştırma yapan ve eser telif edenler tarafından önem verilen konuların başında gelmektedir. ام edatı, bahsi geçen edatlardan biri olup nahiv bilginleri tarafından on altı farklı anlam ve görevde kullanıldığı tespit edilmiştir. ام edatının farklı anlam ve görevlerde kullanıldığını gerektiren husus ise, edatın cümle içindeki konumudur. ام edatının her bir türünün kendine has şartları ve anlamları söz konusudur. Arap dilinde ام edatı çok fonksiyonlu ender edatlardan biridir. Bu araştırmada ام edatının isim ve harf olmak üzere iki farklı görevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu nedenle Arapça söz diziminde çok farklı şekiller ve işlevlerle karşımıza çıkar. Klasik nahiv kitaplarında genellikle hurûfu’l-meânî ( ِ نا َ ع َ مْلا فو ر ) ح başlığı altında ele alınan ام edatı, cümlede hangi işlevi gördüğü önem arz etmektedir. Şayet ام edatının işlevi doğru bir şekilde tespit edilmezse Arapça söz diziminin yanlış anlaşılma riski vardır. Ayrıca Kur’an-ı Kerim ayetlerinde sıkça karşılaştığımız ام edatı, ayetlerin tefsirinde önemli bir yardımcı unsurdur. İbn Hişam el-Ensari’nin Muğni’l-Lebib an Kutubi’l-e’arib isimli eserinde ام edatının işlevleriyle ilgili Arap şiirinden birçok beyitle istişhâd edilmiştir. Söz konusu beyitlerin incelenmesi ile ilgili Türkçe yazılan Arapça gramer kitaplarında konunun ayrıntılı olarak ele alınmadığı görülmektedir. Bu konudaki bilgi boşluğunu doldurmayı hedefleyen çalışmamız sadece ام edatının nahiv ilmindeki işlevi ile sınırlandırıldı. Çalışmamız “Arap dili gramerinde ا َ م edatının işlevleri” ve “Muğni’l-Lebîb’te geçen ا َ م edatı ilgili şâhid beyitler” olmak üzere iki ana başlık altında tasnif edildi. Konu ele alınırken ayetler ile Arap şiirinden örnekler verildi ve temel kaynaklardan istifade edilmeye çalışıldı. Özellikle İbn Hişâm’ın Muğni’l-Lebîb ‘an Kütübi’l-e’ârîb adlı eseri, Hasan b. Kasım el-Murâdî’nin, el-Cene’dDânî fî Hurûfi’l-Me’ânî adlı eseri ile Ahmed b. Abdinnur el-Mâlekî’nin Rasfu’l-Mebânî fî Şerhi Hurûfi’l-Me’ânî isimli eserlerinden ve diğer bazı önemli kaynaklardan yararlanıldı.