Süreklilikler ve Kopuşlar Çerçevesinde Devlet – Sivil Toplum İkiliği Konusundaki Kuramsal Yaklaşımlar ve Bob Jessop’ın Devlet Kuramının Bu Çerçevede İncelenmesi

Abstract

Devlet, iktidarın kurumsallaşmaya geçişini belirlemektedir. Sivil toplum ise, birey ve devlet arasında yer alan ara yapıları ifade etmek üzere kullanılmaktadır. Bu iki kavramın farklılığı, tarihsel ve kuramsal süreç içinde birbirini takip eden ya da tamamen farklı bakış açılarıyla açıklanmıştır. Her iki kavram arasındaki ayrım özü itibariyle ekonomik gelişmelere bağlıdır. Bu yaklaşımı esas alan ilk fikir adamları da klasik ekonomi politikçilerdir. Bu düşüncede ekonomi olumlanırken, siyaset ve devlet eleştirilmiştir. Klasik ekonomi politik düşüncesinden etkilenmekle birlikte tersi biçimde sivil toplum üzerine eleştirel bir değerlendirme sunan Hegel içinse devlet sivil toplum ikiliği devlet merkezli bir bakış açısı taşımaktadır. Marx’a kadar burjuva toplumu olarak algılanan sivil toplum Marx ile birlikte daha geniş kapsamlı algılanmaya başlamıştır. Marx sivil toplumu altyapıya, devleti üstyapıya yerleştirir. Gramsci’de de Marx’ı takip eder biçimde altyapı-üst yapı ayrımı söz konusudur, ancak Gramsci Marx’ın aksine sivil toplumu üst yapının bir parçası olarak algılamakta, bu da her iki düşünürün sivil toplum tanımlarını farklılaştırmaktadır. Gramsci’nin tarihsel blok tezinden etkilenen ve sivil toplum devlet ikiliği konusundaki düşünceleri bu çerçevede şekillenen Bob Jessop da, devleti hegemonik projelerin ve birikim stratejilerinin yarattığı bir form olarak açıklamış, bu şekilde oluşan devletin dışında bir sivil toplum ve sivil toplumun dışında bir devlet olmadığını ifade etmiştir.