Türkiye'de hükümet sistemlerinin bürokrasi-siyaset ilişkisine etkileri / The effects of government systems on the relationship of bureaucracy-politics in Türkiye

Abstract

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulanan hükümet sistemlerinin anayasal çerçevede ve uygulamada bürokrasi-siyaset ilişkisine etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma dört bölüm olarak kurgulanmıştır. Birinci bölümde bürokrasi, siyaset, bürokrasi-siyaset ilişkisi, ikinci bölümde hükümet sistemleri, hükümet sistemleri açısından bürokrasi-siyaset ilişkisi konuları ele alınmıştır. Üçüncü bölümde tezin tartışma konularından birisi olan anayasa değişikleri çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulanan hükümet sistemlerinin bürokrasi-siyaset ilişkisini nasıl etkilediği; dördüncü bölümde ise tezin diğer tartışma konusu olan Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulanan hükümet sistemlerinin uygulanması aşamasında bürokrasi-siyaset ilişkisinin nasıl etkilendiği detaylı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. 1921-1924 Meclis Hükümeti Sisteminin uygulandığı dönemde ve 1924-1961 yılları arasında Karma Hükümet Sisteminin uygulandığı dönemde, tek parti iktidarının da etkisiyle 1950 yılına kadar bürokrasi siyaset karşısında güçlenmiş ve bürokrasi-siyaset arasında bir çatışma yaşanmamıştır. Bürokrasiyi siyasetin denetimi altına almak ve siyasetin belirlediği politikaları uygulayan bir konuma çekmek isteyen 1950-1960 Demokrat Parti (DP) iktidarı döneminde, bürokrasinin gücü zayıflamış; bu dönemden sonra bürokrasi, sahip olduğu güce tekrar kavuşabilmek için siyasetle mücadele etmeye başlamıştır. Parlamenter Hükümet Sisteminin uygulandığı 1961-1980 dönemi, bürokrasi ve siyaset ilişkisinin güç kazanma mücadelesi şeklinde devam ettiği; kısa süreli birçok koalisyon hükümetinin kurulduğu; siyasi istikrarsızlığın, ekonomik bunalımların, sosyal sorunların yaşandığı; yaşanan bu sorunların uygulanan hükümet sisteminden kaynakladığı ile ilgili eleştiriler yapılmış olsa da, sorunlara ilişkin çözümün anayasa değişikliğinde arandığı bir dönem olmuştur. Rasyonel Parlamenter Hükümet Sistemi'nin uygulandığı 1982-2007 yılları arasında bürokratik reformlar yapılmış fakat koalisyon hükümetlerinin iktidara geldiği bu dönemde bürokrasi, siyaset karşısında etkin bir konumda olmuştur. 2002 yılında başlayan AK Parti iktidarı döneminde 2007 yılına kadar yönetimsel reformlar ve yasal düzenlemelerle bürokrasi siyasetin denetimi altına alınmaya çalışılmıştır. 2007-2017 Yarı-Başkanlı Hükümet Sistemi'nin uygulandığı dönemde güçlenen siyaset kurumu, bürokratik reformları daha hızlı bir şekilde yapmaya başlamıştır. 2017 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçilmiş, yürütme ve kararname çıkarma yetisi sadece Cumhurbaşkanına verilmiştir. Cumhurbaşkanının kararname çıkarma yetkisi kapsamında yürütme organının teşkilat yapısı, bakanlıklar, üst düzey bürokratlarla vd. ilgili düzenleme yapabilmesi, Cumhurbaşkanını hem kararları alan ve politikaları belirleyen, hem de bu karar ve politikaların uygulanmasını sağlayan ve bundan sorumlu olan kişi konumuna getirmiştir. Bu çalışmada hükümet sistemlerinin bürokrasi ve siyaset ilişkisinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar kelimeler: Bürokrasi, Siyaset, Hükümet Sistemleri, Türkiye'de Hükümet Sistemleri, Türkiye'de Bürokrasi Siyaset İlişkisi