Kentsel dönüşümde kamulaştırma ve acele kamulaştırma uygulamalarının kentsel haklar üzerinden değerlendirilmesi: Bitlis örneği / Evaluation of expropriation and urgent expropriation practices in urban transformation through urban rights: Bitlis example

Abstract

Kentsel dönüşümde kamulaştırma ve acele kamulaştırma uygulamalarının kentsel haklar üzerinden değerlendirilmesini incelemeyi amaçlayan bu araştırmada 9 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak Bitlis'te bulunan eski çarşı ve yeni çarşı esnaflarıyla görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, kentsel dönüşüm sürecine maruz kalan esnafların deneyimleri tematik analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Araştırma bulguları, kentsel dönüşüm sürecinde esnafların yeterli düzeyde bilgilendirilmediğini ve karar alma süreçlerinden dışlandığını ortaya koymuştur. Katılımcıların büyük bir kısmı, kendilerine dönüşüm süreci hakkında yeterli, açık ve zamanında bilgi verilmediğini ifade etmiş; yapılan bilgilendirmelerin ise çoğunlukla yüzeysel ve tek taraflı olduğu belirtilmiştir. Kamulaştırma ve acele kamulaştırma süreçlerinde ise adalet, şeffaflık ve hakkaniyet ilkelerinin ihlal edildiği; birçok esnafın tazminat hakkından mahrum bırakıldığı, alternatif iş yeri seçeneklerinin ise eşitlikçi biçimde sunulmadığı anlaşılmaktadır. Barınma ve sosyal güvence açısından da esnafların ciddi bir destek eksikliği yaşadığı görülmüştür. Geçiş sürecinde kira yardımı, taşınma desteği, elektrik ve su gibi temel altyapı olanaklarının zamanında sağlanmaması, esnaflar üzerinde hem ekonomik hem de psikolojik baskı oluşturmuştur. Yeni iş yerlerine taşınan esnafların büyük bir bölümü, mekânsal ve erişilebilirlik bakımından yeni lokasyonlara adapte olamadıklarını, eski müşteri kitlelerine ulaşmakta zorlandıklarını ve bu durumun ticari faaliyetlerini doğrudan olumsuz etkilediğini belirtmiştir. Bunun yanı sıra, esnaf ve müşteri arasındaki geleneksel sosyal bağların zayıfladığı, kültürel sürekliliğin kesintiye uğradığı ve yerel ticaretin kimliksel boyutunun önemli ölçüde erozyona uğradığı saptanmıştır. Çalışmada ayrıca, esnafların yeni iş yerlerinde uzun vadeli bir ekonomik güvence göremedikleri, gelir düzeylerinin düştüğü ve birçok işletmenin kapanma riskiyle karşı karşıya kaldığı tespit edilmiştir. Kiracı konumundaki esnaflara yönelik herhangi bir tazminat ya da destek politikası geliştirilmemesi ise sürecin sosyal adalet bağlamında sorgulanmasına neden olmuştur. Sonuç olarak bu araştırma, dönüşüm süreçlerinde kamusal yararın çok boyutlu değerlendirilmesi, dezavantajlı grupların hak temelli korunması ve yerel paydaşların sürece etkin katılımının sağlanması gerekliliğine dikkat çekmektedir. Esnafların deneyimlerinden yola çıkarak, kentsel dönüşüm uygulamalarında katılımcı, eşitlikçi ve sürdürülebilir politika önerilerinin geliştirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.