Tanzimat'tan 1950'ye (1865-1950) Türk romanında pozitivizmin etkileri / The effects of pozitivism in Turkish novels from tanzimat to 1950 (1865-1950)

Abstract

İnsanın düşünce ve davranışlarının sonucunda ortaya koyduğu tüm çaba; sanat, bilim ve düşünce ürünü olarak ortaya çıkar. Bu nedenle bir sanat dalı olan edebiyat ürünlerinin de ortaya çıktığı dönemin felsefi görüşlerinden, edebî akımlarından etkilenmesi gayet doğaldır. 19. yüzyılda dünyada ortaya çıkan ve Osmanlı coğrafyasını etkilemeye başlayan felsefî akım “pozitivizm”dir. Akıl ve duyular dışındaki tüm bilgi kaynaklarını reddeden bu felsefi akım metafizik ve mistik olgulara karşı çıkar. Pozitivizmin edebiyata yansıması realizm, naturalizm ve parnasizm gibi edebî akımlarla mümkün olur. Tanzimat Döneminden itibaren pozitivist bakış açısının edebiyat ürünlerine yansıdığını söyleyebiliriz. Bu dönem sanat ürünlerinde soyuttan somuta bir akış eğilimi vardır. Hayaliyyun - Hakikiyyun tartışmasında gerçekçiliğin ağır bastığı görülür. Pozitivizm Auguste Comte’un Mustafa Reşid Paşa’ya yazdığı mektupla yayılarak Tanzimat sonrası aydınların yaşam algılarını ve yapıtlarını etkiler. Bu çalışma Tanzimat’tan 1950’ye kadar olan süreçte Türk romanlarında pozitivizm etkilerinin incelenmesi amacıyla belirtilen zaman aralığında yazılmış olan on romanın incelenmesinden oluşmaktadır. Toplumun o dönemde içinde bulunduğu bilimsel ve sosyal ortamın pozitivist yönü ile pozitivizm karşıtlığının tezahürlerinin romanların olay örgüleri üzerinden incelenmesi çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda çalışma iki bölüme ayrılmıştır: İlk bölümde pozitivizm hakkında teorik bir çerçeve çizilerek okuyucunun aydınlatılması sağlanmış, ikinci bölümde ise seçilmiş olan