Türkiye'de yayılış gösteren Artemisia L. (Asteraceae) taksonlarının aken (meyve) morfolojilerinin incelenmesi / Taxa of Artemisia L. (Asteraceae) distributing in Turkey investigation of achene (fruit) morphologies

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye'de yayılış gösteren Artemisia cinsinin aken makro ve mikro morfolojik karakterleri, incelenen türler için önemli karpolojik yapıların sistematik olarak bilinmesi amaçlanmıştır. Akenlerin renk, şekil ve boyutları makro-morfolojik olarak varyasyonlar göstermektedir. İncelenen akenler 4 şekle ayrılmıştır; fusiform-oblong, oblong, oblong-ovate ve ovate. Oblong-ovat en yaygın tiptir. Ancak, oblong A. abrotaum için tipik bir formdur. Aken boyutları uzunlukta 0,62 mm ile 2,48 mm arasında, genişlikte ise 0,30 mm ila 1,21 mm arasında değişkenlik göstermiştir. A. santonicum subsp. patens en büyük akenlere sahipken, A. annua ve A. verlotiorum en küçük akenlere sahiptir. Ayrıca, karpopodyum çapı 0,10 mm ile 0,19 mm arasında değişmektedir. En geniş karpopodyum çapı A. fragrans ve A. taurica var. vanensis taksonlarında bulunurken, en dar olanı A. alpina türüdür. İncelenen taksonların aken yüzeyleri mikro-morfolojik olarak değerlendirilmiş ve yüzey süslemesi, antiklinal ve periklinal hücre duvarları, epidermal hücreler ve akenlerin ikincil yapılarının varlığı gibi yüzey yapılarındafarklılıklar tespit edilmiştir. 10 farklı tipte yüzey ornamentasyonuna rastlanmıştır; düzensiz sulkat, düzenli sulkat, ruminat, sulkat-skalariform, rugoz, favulariat, hafif sulkat, alveolat, tüberkülat ve retikülat. En yaygın tipler düzensiz sülkat (7 taksonda) ve düzenli sülkat (7 taksonda) iken, ruminat (A. abrotanum), rugoz (A. chamaemelifolia), favulariat (A. arborescent), alveolat (A. santonicum subsp. patens), tüberkülat (A. taurica var. vanensis) ve retikülat (A. bashkalensis) ornamentasyon tipleri taksonlara özgü olarak bulunmuştur. Çalışılan taksonların aken perikarplarındaki elementlerin SEM-EDS ile yüzdesel karşılaştırması yapılmıştır. Buna göre, taksonlardaki perikarplar C, Ca, K, Mg, Cl, Si, Na ve S elementlerini içermektedir. En yaygın görülen element C olup, 77.4 (A. austriaca) ile 96.2 (A. absinthium) arasında değişmektedir. Na elementi sadece A. santonicum alt türlerinde ve A. arborescent türlerinde görülmüştür. Öte yandan, S elementi sadece A. alpina türlerinde düşük miktarlarda bulunur. Artemisia cinsinin taksonomisinde, aken morfolojik karakterleri, incelenen taksonlar arasındaki türler arası ilişkileri ortaya koyan çok önemli özelliklerdir. Ayrıca, incelenen taksonların aken karakterlerine dayalı olarak tanımlanması için bir dikotomik anahtar verilmiştir.