Türk Anayasaları açısından Türkiye'de hükümet sisteminin evrimi / The evolution of the system of government in Türkiye from the perspective of Turkish Constitutions

Abstract

Dünya üzerindeki yönetim sistemleri demokratik ve antidemokratik sistemler olarak birbirinden ayırmak mümkündür. Tarihsel süreçte pek çok yönetim sistemi denenmiş ve bunların bir kısmı günümüzde varlığını hâlâ sürdürmektedir. Bir kısmından ise günümüze uzanan süreçte vazgeçilmiştir. Toplumun içinde yaşayan fertleriyle ilişkilerini, iç ve dış güvencelerini sağlayan kurum veya güç hükümet olarak tanımlanabilmektedir. Tarih boyunca devletlerin uygulamış olduğu yönetime yönelik uygulamalar hükümet sistemleri olarak adlandırılmıştır. Devletin temel organları olan yasama, yürütme ve yargının birbirleriyle olan ilişkileri hükümet sistemlerinin tasnifinde temel ölçüt olarak alınmaktadır. Yasama, yürütme ve yargı organlarının birleşimi ya da ayrılması, organların birbirleri arasındaki bağlarının nasıl olacağı, organların nasıl kullanılacağı ve kimler tarafından oluşturulacağı gibi sorular hükümet sisteminin nasıl oluştuğuna cevap vermektedir. Kuvvetlerin birliğinden ve kuvvetlerin ayrılığından meydana gelen hükümet sistemlerinden bahsetmemiz mümkündür. Kuvvetlerin yasama organında birleşmesi durumunda meclis hükümeti sisteminden, yürütme organında birleşmesi durumunda ise mutlak monarşi ve diktatörlük sisteminden bahsedebiliriz. Kuvvetlerin ayrılığı sistemine baktığımızda ise bu da kendi arasında yumuşak ve sert ayrılık olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Kuvvetlerin yumuşak ayrılığı sistemini parlamenter sistem, sert ayrılığı sistemini ise başkanlık ve yarı-başkanlık hükümet sistemi oluşturmaktadır. Bu çalışmada öncelikle hükümet sistemlerinin tanımı ve detaylıca açıklaması yapılmış olup, dünya genelinde ülkemize uzanan ve ülkemizde geçmişten günümüze kadar uygulanmış olan hükümet sistemleri açıklanmıştır. Osmanlı Devleti'nin uygulamış olduğu hükümet sistemleri ile tarihimizden izler taşıyan anayasaların oluşumu detaylandırılarak açıklanmıştır. 1876 Kanun-i Esasi ile başlayan anayasal yolculuk 1921, 1924, 1961 ve bugünkü 1982 Anayasası ile başladığı yolculukta pek çok değişikliğe uğramıştır. Ülkemizde hükümet sistemi tartışmaları geçmişten günümüze hâlen devam etmektedir. Demokrasi alanında yaşanan gelişmelerle birlikte geçmişten günümüze süregelen başkanlık hükümet sistemi tartışmaları da 1982 Anayasası'nda yapılan değişiklikler ile dünyada benzerine rastlanılmayan yeni oluşumlu "Türk Tipi Başkanlık Sistemi" ya da "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi" olarak tartışmalara bir soluk vermiştir. Çalışmanın son bölümünde ise ülkemizde uygulama alanı bulan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminden önceki süreci, yeni sisteme geçiş sürecini ve yeni sistemin özellikleri ile sisteme karşı getirilen öneri ve eleştiri konuları ele alınmıştır.