İmparatorluktan Cumhuriyete Mardin'de siyasi parti faaliyetleri (1914-1954) / From Empire to Republic political party activities in Mardin (1914-1954)

Abstract

1876 yılında ilan edilen Meşrutiyet'in ardından, Osmanlı toplumu için "parlamento" kavramı siyasi hayatın içerisinde yerini almıştır. Meşrutiyet rejimine uyumlu olacak şekilde hazırlanan ve ilk anayasa niteliğindeki "Kanun-u Esasi" 1876 yılında kabul edilerek, yürürlüğe girmiştir. 1877-78 Osmanlı Rus Savaşları'nın getirdiği kaotik ortama bağlı olarak, Padişah tarafından anayasal hükümler dayanak gösterilerek kapatılan parlamento; ancak 1908 yılında tekrar ilan edilen II. Meşrutiyet ile faaliyetlerine devam edebilmiştir. 1908 yılında başlayan ikinci parlamento serüveni, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası, Padişah Vahdettin'in kararıyla bir süre daha durmuştur. Milli Mücadele'nin başlamasıyla, Meclis'in varlığı ve ona yönelik ihtiyaç güçlü şekilde dile getirilmiştir. Anadolu'da devam eden milli mücadelenin resmi yansıması olan Osmanlı Mebûsan Meclisi, 12 Ocak 1920'de İstanbul'da açılmıştır. 28 Ocak 1920 tarihli Misak-ı Milli kararlarının kabul edilmesi, meclisin tarihe mal olan en önemli faaliyeti olarak kabul edilmektedir. Ancak bu karar, 16 Mart 1920 tarihli İstanbul işgali ve sonrasında Osmanlı Son Mebûsan Meclisi'nin Kapatılmasına neden olmuştur. İstanbul'da kapatılan meclis, 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara'da açılacak olan I. TBMM'ne zemin hazırlamıştır. 1920 ile 1923 yılları arasında I. TBMM'de yasama görevi alan Mardin Milletvekilleri, ülkenin bağımsızlık mücadelesi konusunda alınan tüm kararlara, destekverici yönde irade sergilemiştirler. Meclisin nihai hedefi olan, topyekün milli mücadele ve zafer anlayışıyla uyumlu olacak şekilde, Mardin Milletvekilleri bölgesel çalışmalardan ziyade, milli hedeflere uyumlu çalışmaların altına imza atmışlardır. Milli Mücadele'nin ardından II. TBMM çalışmalarına başlamış; Mardin Milletvekilleri yaptıkları çalışmalar ile Meclis'in yasama faaliyetlerinde yer almışlardır. Çalışmanın araştırma konusuna uygun olarak;1914-1954 yılları arasında Mardin siyasi hayatında yer alan Milletvekilleri ve bazı bir kısım yerel idarecilerin biyografileri, yaptıkları yerel ve genel faaliyetleri, sosyal, eğitim, kültürel, sağlık ve güvenlik meselelerine ilişkin Meclis görüşleri, soru önergeleri, takrirler ve kanun teklifleri incelenmiş, seçim ve çalışma durumu hakkında Mebusan Meclisi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin o günkü şartlar altındaki gayret ve çabaların özveri ile sergilendiği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Mebûsan Meclisi, TBMM, Parlamento, Seçimler, Mardin Milletvekilleri