Kafkasya'dan Muş yöresine göçler ve iskan / The mi̇grati̇ons from Caucasi̇a to Muş regi̇on and settlement (1865-1905)

Abstract

Bu çalışmada 1856-1905 yılları arasında Kafkasya’dan Muş yöresine yapılan göçler incelenmiştir. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kafkasya’da hâkimiyet kurma çabalarını hızlandıran Rusya 1829 Edirne Anlaşması ile bu hâkimiyetini önemli ölçüde pekiştirdi. Kırım Savaşı’nda yenilmesine rağmen direniş hareketlerine son veren ve Şeyh Şamil’i esir alarak etkinliğini bitiren Rusya’nın önündeki askeri engellerin de kalkmasıyla bölgedeki hâkimiyetini iyice pekiştirmiştir. Kırım Savaşı’ndan mağlup olan Rusya Kafkas halklarının kendisine gerekli desteği vermediği gerekçesiyle bölge halkına yönelik baskı, şiddet ve asimilasyon politikaları yürütmeye başladı. Rusya’nın uyguladığı bu politikalar sonucunda bölge halkı tarihi, dini ve ekonomik bağları olan Osmanlı Devleti topraklarına göç etmek zorunda kaldılar. Osmanlı Devleti topraklarına 1850’li yılların ilk yarısında bazı Kafkas aileleri gönüllü olarak gelmesiyle başlayan göç hareketi 1859 yılından itibaren yoğunluk kazanmaya başladı. Göçler, Batı Kafkasya’da Abzeh ve Sapsıg gibi kabilelerin Ruslara karşı mücadeleyi bıraktığı 1662–1865 döneminde doruk noktasına ulaştı. Bu dönemden sonra azalma gösteren göçler 1877–1878 OsmanlıRus savaşından sonra tekrar yoğunluk kazanmaya başladı. 1890–1908 yılları arasında kısmen devam eden göçler 1920’li yıllarda durulmaya başladı. XIX. Yüzyılın ikinci yarısında başlayarak yarım yüzyıldan fazla devam eden göçler sonucunda Kafkasyalı halklar binlerce yıllık vatanlarını terk ederek muhacir konumuna düştüler. Zorlu koşullar altında yapılmaya çalışılan göç sırasında yollarda nüfusun neredeyse yarısı hayatını kaybetti. 1850’lerin sonunda İskâna açılan Muş yöresine Kafkasya’dan binlerce göçmen gelerek yerleşti. Çalışmamızda, Muş yöresini İskân bölgesi olarak tercih eden göçmenler nüfus özellikleri, yerleşim yerleri ve halk ile ilişkileri açısından incelendi.