Birinci Mecliste Ağnam (Hayvan) Vergisi müzakerelerinin sosyo-ekonomik mahiyeti ve muhtevası (1920-1923) / The socio-economic concept and content of Ovine Breeding Tax discussions in the First Assembly (1920-1923)

Abstract

Osmanlı Devleti, Cihan Harbi'nin olumsuz etkilerinden dolayı bilhassa iç imkânlar üzerinde yoğunlaşarak, iktisadi kaynak arayışına yönelmek zorunda kalmıştır. Öncelikle birçok vergide artışa gidilmiş, Ağnam Vergisi de iki katına yükseltilmiştir. Meclis-i Mebusan devre dışı bırakılmadan önce Ağnam Vergisi'ne tekrar zam yapılması gündeme gelmiştir. Ne var ki, 4 misli şeklinde toplanmakta olan Ağnam Vergisi'nin 8 misli olarak toplanmasına dair teklif karara bağlanamadan Meclis-i Mebusanın faaliyetleri sona ermiş, dolayısıyla da bu konu sorun oluşturmaya devam etmiştir. Bazı bölgelerde ağnamın 8 misli, bazı bölgelerde ise 4 misli olarak toplanması halk arasında hoşnutsuzluğa neden olmuş ve söz konusu mevzunun derhâl neticelendirilmesi talep edilmiştir. Kurucu Meclis olarak kabul edilen Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920 yılındaki ilk oturumunda bu konuyu karara bağlamak istemiş, fakat konunun ehemmiyeti açısından ilk önce Meclis başkanlığı seçiminin yapılması istenmiştir. Başkanlık ve diğer seçimlerin yapılmasının ardından 24 Nisan 1920 tarihindeki birleşimde Ağnam Vergisi'nin eskiden olduğu gibi 4 misli olarak toplanması için "Ağnam Resmi Kanunu" çıkarılmıştır. Meclisin kabul etmiş olduğu ilk kanun olma özelliğini taşıyan Ağnam Vergisi, küçükbaş hayvanlardan (koyun, keçi vb.) alınan bir vergiydi. Devletin vergi gelirleri içerisinde büyük bir paya sahip olan Ağnam Vergisi zamanla halkın ödeyemeyeceği meblağa yükselmiş, halk bu vergiyi ödeyebilmek adına elindeki malları, hayvanları satmaya başlamıştır. Ağnam Vergisi'nin ağır yükü altında ezilmekte olan halk, hayvanlarının çoğalmaması/artmaması adına dişi koyunlarını kesmeye yönelerek perişan halde olduğunu Hükümete göstermeye çalışmıştır. 1914 yılından itibaren hastalıklar, istilalar nedeniyle hayvan sayısında azalmalar olmasına rağmen, Ağnam Vergisi gelirlerinde ciddi bir düşüş yaşanmamış, çünkü vergi oranı Milli Mücadele boyunca artırılmıştır. Yeni vergilerin veya vergi artışlarının sürekli olarak köylülerin üzerine yüklenmesi Mecliste tartışmalara neden olmuş, günden güne köylülerin daha sefil, daha perişan bir hale gelmeye başladıkları yönünde değerlendirmeler, tartışmalar, örneklemeler gündeme gelmiştir. Dolaylı veya dolaysız olarak hayvan sahiplerine, köylülere yüklenen ağır vergiler Cumhuriyetin ilk yıllarını hem sosyal hem de iktisadi açıdan etkilemiştir. 1914 yılından itibaren artırılmaya başlanan Ağnam Vergisi, 1923 Mart'ından itibaren düşürülmeye, eski haline getirilmeye çalışılmıştır. Toplumda derin yaraların/yıkımların sebebi olarak gösterilen Ağnam Vergisi artışları, zamanla hayvancılığın ıslah edilmeye çalışılması ve uygulanan teşviklerle eski haline döndürülmeye çalışılmıştır.