Bitlis'te siyasi parti faaliyetleri (1920-1950) / Political party activities in Bitlis (1920-1950)

Abstract

Bu çalışmanın amacı, devletin içinde gerçekleşen siyasi gelişmelerin Bitlis'teki yansımalarını, 1920-1950 yılları arasındaki dönem çerçevesinde incelemektir. Araştırmada öncelikle, Bitlis'in tarihi, mülki taksimatı, sanayisi ve ticari faaliyetleri Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri çerçevesinde ele alınmış, Bitlis ilinin bu dönemdeki genel görünümü ortaya konmuştur. Türkiye'de Cumhuriyet'in İlanı'ndan 1950'ye kadar temsil alanındaki gelişmeler, seçim uygulamaları, 1923 seçimleri, tek partili dönem, 1927, 1931, 1935, 1939 seçimleri genel olarak incelendikten sonra bu siyasi gelişmelerin Bitlis'teki siyasi faaliyetlere etkileri üzerinde durulmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar vilayet merkezi olan Bitlis'in, 1929 yılında kaza haline gelmesi ve 4 Ocak 1936 tarihinde yeniden vilayet merkezi olması da Bitlis'in siyasi hayatında etkili bir rol oynamıştır. 1923'ten sonra Türk toplumunun yaşamında gerçekleşen değişmeler siyasi hayatta da etkisini göstermiştir. 1946 yılında çok partili hayata geçişin ilk adımı olan Demokrat Parti kurulmuş, siyasi muhalefet olgusu ortaya çıkmıştır. Demokrat Parti'nin, Bitlis'teki teşkilatlanmasıyla beraber, Cumhuriyet Halk Partisi'nin bu teşkilatlanmaya karşı faaliyetleri incelenmiştir. 1944 yılına kadar sadece Bitlis merkezde parti teşkilatı kuran Cumhuriyet Halk Partisi, 1945'ten sonra Bitlis'e bağlı ilçe ve bucaklarda da teşkilat kurmuştur. 1951 yılına kadar Cumhuriyet Halk Partisi'nin hâkim olduğu Bitlis'te Demokrat Parti ilk defa 1951 yılında milletvekili çıkarmıştır. Araştırmada Umum Müfettişlik raporları, Demokrat Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi'nden mebusluk talebinde bulunanların listeleri, il ve ilçe idare kurulları, muhtarlık seçimleri ve sonuçları da incelenmiş bu kapsamda değerlendirme yapılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda ülke genelinde yaşanan siyasi gelişmeler, Bitlis'te de etkilerini gösterdiği ve Bitlis'teki siyasi hayatı etkilediği görülmüştür. Bu çalışma ile 1920-1950 yılları arasında Bitlis'teki siyasi faaliyetler, ülkedeki siyasi faaliyetlerin gelişimiyle birlikte bir bütün olarak ortaya konmuştur.