Kurgan ve Çadır Mimarisinden Güroymak Karanday Ağa (Kalender Baba) Kümbetine

Abstract

Türk sanatı ortaya çıktığı ilk çağlardan günümüze kadar bir bütün olarak ele alınacak olursa, tarihin her safhasında yaşanan gelişim aşamaları uzunca bir zincirin halkaları gibi takip edilebilir. Bu halkalar coğrafi, ekonomik ve kültürel etkenlerin değişimine göre zaman zaman farklılık gösterse bile yine de süreklilik arz eder. İslam öncesi devirlerden günümüze ulaşmayı başarabilmiş birçok balbal, tümülüs ve kurgan gibi yapılarla heykeller Türklerin bu dünyadan sonraki hayata olan inançlarını ortaya koymaktadır. Bu inanç İslam dininin Türkler tarafından kabul edilmesi ile birlikte farklı bir boyuta taşınmış olsa da kültür ve sanat alanında Türkler birbirinden önemli eserler vermeye devam etmiştir. Türk-İslam sanatları içerisinde dini mimariye ait eserler önemli bir yer tutmaktadır. Dini mimari grubu içinde sayabileceğimiz örneklerden olan kümbetler Anadolu’nun hemen her yerinde karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Doğu Anadolu bölgesi çok sayıda kümbeti içinde barındırır. Anadolu’nun İslamlaşmasında önemli yeri olan Bitlis’in Ahlat ilçesi gerek Selçuklu Mezarlığı, gerekse kümbetleri bakımından ayrı bir zenginliğe ev sahipliği yapmaktadır. Anadolu Selçukluları dönemine ait onlarca kümbet ve farklı ölçeklerdeki mezarlıklar; bölgenin tarihi, sosyal ve kültürel açıdan önemini açıkça göstermektedir. Bu araştırmada Bitlis’in Güroymak ilçesinde bulunan ve halk arasındaki adıyla Kalender Baba Kümbeti olarak bilinen ancak, kitabesindeki adlandırmayla Karanday Ağa Kümbeti mimari özelliklerinin yanı sıra yazı ve süsleme elemanları bakımından incelenecektir.