Türkiye’de Takrîbü’l-Mezâhib Alanında Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi

Abstract

19. asırdan itibaren İslam dünyasında Müslümanlar arasında meydana gelen parçalanma ve bölünmelere karşı politikalar geliştirilmeye başlanmış bir takım kavramlar ortaya atılmıştır. İslam Birliği, (Panislamism) bu kavramların ilki olup özellikle 20. Asrın ortalarına kadar bu kavramla alakalı çalışmalar yürütülmüştür. Ancak ortaya çıkan başarısızlıklar ve olumsuzluklar karşısında İslam Birliği kavramı yerini takrîbü’l-mezâhib düşüncesine bırakmıştır. Takrîbü’l-mezâhib denildiğinde, akla ilk olarak 18. asırda Sultan I. Mahmud ile Nadir Şah arasında Caferiliğin beşinci hak mezhep olmasına yönelik gerçekleştirilen çalışmalar ve toplantılar gelse de bu dönemde “takrîbü’l-mezâhib” kavramı kullanılmamıştır. Bu kavram, resmi olarak 1945’te Mısır’da ortaya atılmış ve “Dârû’t-Takrîb Beyne’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye” adıyla kurumsallaşmıştır. İlmi, dini ve akademik birçok çalışmaya imza atan bu kurum, ortaya çıkan siyasi ve dini nedenlerden dolayı 1960’tan itibaren derin bir sessizliğe bürünmüştür. Bu çalışmada, takrîbü’l-mezâhib düşüncesi ile ilgili olarak ülkemizde yapılan akademik çalışmalar farklı başlıklar altında tasnif edilerek tespit edilmeye çalışılmıştır. Özellikle konu ile alakalı önem arz eden bazı çalışmalarla ilgili dipnotlarda açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Çalışmaların zaman aralığı tespit edilirken, düşüncenin resmi olarak ortaya çıkış tarihi baz alınmıştır. Bu tarihi belirlerken de -her ne kadar bazı kaynaklarda bu düşüncenin kökeninin çok eskiye dayandığı ifade edilse de- takrîbü’l-mezâhib kavramının 1940’lı yıllarda Mısır’da dillendirildiği ve kavramlaşarak bir topluluk etrafında kurumsal bir kimliğe büründüğü zaman dilimi esas alınmıştır. Çalışma, takrîbü’l-mezâhib düşüncesinin tanımı ile başlayıp tarihsel süreci hakkında genel bir girişten sonra ülkemizde yapılan çalışmaların başlıklar halinde tasnif edilerek her birinin altına yapılan çalışmalar sıralanmak suretiyle yapılmıştır.