Anadolu ̓ da Türk Demircilik Sanatı ve Bitlis ̓ in Demirciliği

Abstract

Köklü geçmişi ve çeşitliliği olan Türk el sanatları ve zanaatları içinde demircilik önemli bir yer tutar. Demir, Anadolu’da güçlü bir işçilik ve bol çeşitlilikle karşımıza çıkar. Doğu Anadolu’da Van Gölü’nün güneyinde yer alan bölgede demir yatakları mevcuttur. 10. yüzyılın ortalarında Arap coğrafyacı El İştari, Bitlis – Muş bölgesinde zengin demir rezervlerinin bulunduğunu belirtmektedir. Yine coğrafyacı Yakut El Hamavi, 13. Yüzyıl başlarında Ahlat – Bitlis bölgesinde demir madenlerinin olduğunu ve buradaki atölyelerde çok kaliteli kılıçların yapıldığını bildirmektedir. 16. yüzyılın sonlarında Bitlisli tarihçi Şeref Han, Bitlis’te büyük miktarda ok, yay, kılıç yapıldığını ve bunların savaşlarda kullanıldıklarını ifade etmektedir. Eskiden Bitlis’te yoğun şekilde yapılan demir üretimi zaman içinde gittikçe azalmış, günümüzde ise il merkezinde birkaç usta tarafından devam ettirilir duruma gelmiştir. Mevcut ustalar, 1960’larda kırk kadar usta ve demirciler çarşısı olduğunu söylemektedir. Bitlis’te üretilen demir eşya, çok çeşitli form ve özelliklere sahiptir. Tırpan, orak, saban gibi tarım araçları; hayvanlara ot doğramak için tahra; kapılar için zırza; kenger bitkisini çıkarmak için adude; kazma türleri, çapa türleri, çeşitli ağırlık ve boylarda çekiç, balta, balyoz, keser, maşa, çivi; çoban nacağı; küskü, demir penseleri, başlıca ürünlerdendir. Bunlarla birlikte gündelik hayatta kullanılan ev araç ve gereçleri de yapılmaktadır. Bitlis atölyelerinde yapılan bu ürünler, eskiden olduğu gibi zamanımızda da bölge insanının ihtiyacını karşılamaktadır.